Pychota czy pyszota?

Do napisania tego posta zbieram się już od samego rana i jakoś nie mogę zacząć. Zebrać myśli, uporządkować. Chcę, by było ładnie, bo obiecałam poprawę - że zrobię coś z tym moim blogiem, bo nudą tu zalatuje.

Przejrzałam te moje poprzednie wpisy i puknęłam się w główkę. To jestem ja? Tak być nie może! Polonistka od siedmiu boleści. 

Joasi dziękuję za to, że otwarła mi oczy :) I za przepis, ale o nim będzie później. 

Studiuję filologię polską. Nigdy o tym nie marzyłam, nie wyobrażałam sobie siebie w roli polonistki. Na studia zapisałam się, nie zdając sobie sprawy z tego, w co się pakuję. Niektórzy mi współczuli (bo gdzie ja znajdę potem pracę?), inni gratulowali (bo przy niewielkim wysiłku będę miała papier wyższej uczelni). 

Po dwóch latach mogę z pełnym przekonaniem stwierdzić, że wybrałam studia wymagające wiele wysiłku, a także pochłaniające mnóstwo czasu. Mimo to wiem, że mój wybór sprzed dwóch lat okazał się strzałem w dziesiątkę.

Moja przyjaciółka Zuzanna parę dni temu napisała do mnie (miniporadni języka polskiego) SMS-a, którego fragment pozwolę sobie zacytować: "(...) pychota czy pyszota? Teoretycznie powinno być pyszota od słowa pyszne, ale jednak mówi się częściej o pychocie (swoją drogą ohydne słowo), i że coś jest pycha. Tylko co ma pycha do pyszności?". Tę kwestię pozostawiła mi do rozważenia na blogu, w związku ze zmianą jego formuły. 

Otóż, problem ten wynika z pewnego procesu, który zachodził już od ok. I/II wieku - palatalizacji. Proces ten polegał na całkowitej zmianie miejsca artykulacji spółgłosek tylnojęzykowych - k, g, h. Pod wpływem  stojących za tymi spółgłoskami samogłosek przednich, jera miękkiego, sonantów lub joty, wyżej wymienione spółgłoski zmieniały miejsce artykulacji z tylnej części na przednią część jamy ustnej. W ten sposób powstawały spółgłoski takie jak: sz, ż, cz, dz. To tak w skrócie. I jeśli chodzi o przykład, który podała Zuzanna, to przedstawię go na podstawie wyrazów grzech i grzeszny. W języku prasłowiańskim wyraz grzeszny wyglądał tak: gъrěχьnъjь. Obok h (w transkrypcji fonetycznej wyrażane jako "χ") stoi jer miękki (zapisywany symbolem "ь") będący niegdyś półsamogłoską (jery uległy całkowitemu zanikowi w XI w.). Jer miękki, zgodnie z procesem palatalizacji, powoduje przesunięcie artykulacji głoski χ z tylnej części jamy ustnej na przednią - dzięki temu dziś mamy w tym miejscu głoskę š. Odpowiedź na pytanie, dlaczego  w mianowniku występuje forma grzech, jest prosta - nie było warunków, aby χ przeszło w š - nie stał tam ani jer miękki, ani żadna samogłoska przednia, ani jota. To samo dzieje się w przypadku pyszny i pycha, pychota, albo słuchasz i słyszysz... Przykładów jest mnóstwo.

Pozostaje jeszcze kwestia znaczenia wyrazu pycha, ale tutaj trzeba by już zajrzeć do słownika etymologicznego :)

Cóż, prawdę mówiąc, nie wiem, czy ktokolwiek zdoła zrozumieć moją paplaninę. Tak czy owak - każdy, kto wypróbuje przepis na rogale, który niebawem podam, delektując się nimi z pewnością wykrzyknie z radością: "Pycha!" :)